معرفی شیرین بیان و خواص درمانی آن

شیرین بیان گونه‌های مختلفی دارد که چند گونه از آنها در ایران می‌رویند و همه آنها نیز خواص درمانی دارند. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به یک گونه شیرین بیان که نسبت به دیگر گونه‌ها مرغوبتر و در طب سنتی کاربرد دارد اشاره شده است.

نام علمی:

Glycyrrhiza glabra
L.، نام فرانسه Reglisse و نام انگلیسی آن Licorice می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، شیرین بیان، مَهک، میجو، شجرةالسوس (ریشه‌ی شیرین بیان) نامیده شده است.

تیره گیاه:

پروانه‌واران Leguminosae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است خودرو و چند ساله با ساقه‌های هوایی و دراز به ارتفاع حدود یک متر گاهی موارد بیشتر، برگ‌های آن شانه‌ایِ مرکب با یک برگچه انتهایی، برگچه‌ها بیضی شکل، سبز رنگِ غبارآلود و کناره برگچه‌ها صاف است. گل‌های آن خوشه‌ای و به رنگ‌های آبی، بنفش، سفید، زرد یا ارغوانی می‌باشند. میوه‌اش نیام یا به شکل غلاف و داخل آن 5 تا 6 دانه به رنگ قهوه‌ای یا قهوه‌ای روشن وجود دارد. ریشه گیاه دراز، چوبی شکل و در عمق زمین فرو می‌رود، پوست ریشه قهوه‌ای تیره یا سیاه و مغز ریشه شیرین بیان زرد رنگ، شیرین و گاهی تلخ می‌باشد. مغز ریشه شیرین بیان خواص درمانی داشته و بیشتر در صنایع دارویی کاربرد دارد.

طبیعت ریشه:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن معتدل است.  

رویش جغرافیایی:

در اغلب مناطق معتدله کشورها خصوصاً در ایران در نواحی استان‌های شمالی، غرب و جنوب کشور در اغلب اراضی زراعتی که در سال آیش به سر می‌برند انتشار دارد. ریشه‌ی شیرین بیان یکی از اقلام گیاهان دارویی صادراتی می‌باشد.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در ریشه‌ی شیرین بیان:
گلیسریزین، اسیدهای گلیسرتینیک، گلیسیریزیک، ایزولیکیریتین، گلیکوزید آنتوک سانتین، لیکیریتی ژنین چالکون، ساپونین، اسانس، گلوکز، ساکارز، گلیسریدین، فلاونوئید، آسپاراژین، رزین و روغن‌های فرار در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

مغز ریشه (شیرین بیان).

نحوه مصرف:

معمولاً شیرین بیان را به صورت دم کرده یا جوشانده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای درمان بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند. در ضمن ریشه‌ی شیرین بیان در صنایع داروسازی و دیگر صنایع نیز کاربرد گسترده‌ای دارد.

خواص درمانی:

متعادل کننده غلظت خون و برطرف کننده تحریکات اسید و التهاب معده (گاستریت)، تقویت کننده اعصاب بینایی چشم و خلط‌آور، نرم کننده سینه و رفع کننده خشونت حلق و سینه، مقوی نیروی جنسی و برطرف کننده یبوست، افزاینده ترشحات ادراری و ترشحات عادت ماهیانه، ضد نفخ و اسپاسم گوارشی و مسکن انواع سردردها، ضد یرقان و مفید برای انزال زودرس، ضد برونشیت و مسکن سرفه‌های عصبی، رفع کننده جراحات گلو و مفید برای ناراحتی‌های پوستی، تحلیل برنده ورم پروستات و مفید برای تصلب شرائین، رفع کننده اسید اوریک و شست‌وشو دهنده زخم‌های سطحی، افزاینده فشار خون و اشتهاآور، تحلیل برنده ورم گلو و رفع کننده سوءهاضمه، مقوی کبد و طحال و ضد قولنج، خنثی کننده سموم کبد و تقویت کننده غدد فوق کلیوی، جلوگیری کننده از پیری زودرس و ضد افسردگی می‌باشد. در ضمن برای زخم غیر باز معده، زخم اثنی‌عشر و زخم روده، سرطان معده، سوزش مجاری ادراری، امراض عصبی، تب‌های کهنه، زخم دهان، نفس تنگی، حساسیت‌ها و ورم روده‌ها نیز مفید است. در استعمال خارجی جوشانده ریشه‌ی شیرین بیان به صورت کمپرس برای درمان زخم‌ها مفید و برای رفع التهاب مخاط دهان و زبان مؤثر می‌باشد. ضماد ریشه‌ی شیرین بیان برای جلوگیری از ریزش مو نافع است. ضماد برگ تازه شیرین بیان از بین برنده بوی زیر بغل و لای انگشتان پاها می‌باشد.

نکته:

ریشه‌ی شیرین بیان پنجاه برابر از قند شیرین‌تر و پس از جین سینگ مهم‌ترین و پرخاصیت‌ترین داروی گیاهی است.

تذکر:

مصرف شیرین بیان برای خانم‌های باردار و برای بیماران مبتلا به ورم مفاصل، اختلالات قلبی عروقی و فشار خون بالا مضر است. زیاده‌روی در مصرف شیرین بیان برای طحال و کلیه مضر و سبب آب آوردن مچ پا، افزایش فشار خون، ایجاد بیماری‌های قلبی، گلوکومای چشم، افزایش قند خون، ایجاد خواب‌آلودگی و بند آمدن ادرار می‌شود.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.